พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช

สมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช
พระเจ้าอุภัยภูธรบวรไชยเชษฐาธิปัตย์ศรีสัตนาคนหุต

สมเด็จพระเจ้าอภัยพุทธบวร ไชยเชษฐาธิราช หรือที่รู้จักกันดีในพระนาม พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช (ลาว: ໄຊເສດຖາ, ເສດຖາທິຣາດ) มีพระนามเดิมว่า เจ้าเชษฐวังโส ประสูติปีมะเมีย (ปีม้า) เดือนอ้ายหรือเดือนเจียง หรือเดือนหนึ่ง แรม 9 ค่ำ วันอาทิตย์เวลาเที่ยง ปี พ.ศ.2077 สมัยเยาว์วัยนั้น เจ้าฟ้าเชษฐวังโส หรือเจ้าฟ้าไชยเชษฐากุมาร มีจิตใจใฝ่การศึกษาเล่าเรียน ฉลาดหลักแหลม และมีจิตเอื้ออารี พระบิดาทรงพระนามว่า พระเจ้าโพธิสาร ครองราชย์ (พ.ศ. 2063-2090) ซึ่งเป็นเชื้อสายของกษัตริย์ผู้ครองนครเชียงใหม่ คือ พระราชบิดาของท่าน เป็นลูกของพญาเกสเชษฐราชเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ และเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ ได้ส่งพระเจ้าโพธิสารไปปกครองนครศรีสัตนาคนหุตเชียงทอง (หลวงพระบาง) ในรัชกาลที่ 20 พระองค์

เมื่อพระองค์ มีพระชนมายุได้ 14 พรรษา พระเจัานครเชียงใหม่ คือ พระเมืองเกษเกล้า หรือ พญาเกสเชษฐราช พระอัยกา (ปู่) ของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช เสด็จสวรรคต ฝ่ายเสนาอำมาตย์และพระสงฆ์องค์เจ้าผู้ใหญ่ จึงได้ปรึกษาหารือเห็นดีงามพร้อมกันว่า “เจ้าฟ้าไชยเชษฐาราชกุมาร พระราชโอรสของพระนางหอสูง สมควรจะได้ปกครองราชสมบัติในนครเชียงใหม่แทนพระอัยกา” แต่ก่อนที่พระองค์จะเสด็จมาครองเมืองเชียงใหม่นั้น พระนางมหาเทวีจิรประภา (ย่า) พระอัครมเหสีของพญาเกสเชษฐราช พระอัยกา (ปู่) ได้เสด็จขึ้นครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 2088-2089 เพื่อรอหลานชายจากเมืองหลวงพระบาง ได้เสด็จมาครองราชย์สืบต่อพระนาง

พระเจ้าไชษฐากุมาร ก็ได้ปกครองราชสมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดินในนครเชียงใหม่ พ.ศ.2091 ได้เพียงแค่ปีเดียว เพื่อเป็นสิริมงคล ในการเสวยราชสมบัติของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชนั้น เหล่าเสนาอำมาตย์ จึงได้ไปอัญเชิญพระมหามณีรัตน์ปฎิมากรแก้วมรกต ที่ประดิษฐานอยู่ที่เมือง ลำปางนำกลับมาไว้ที่เมืองเชียงใหม่

ปี พ.ศ. 2090 พระเจ้าโพธิสารราชก็เสด็จสวรรคต (พระบิดา) เสนาอำมาตย์ทั้งหลาย ก็ได้แต่งพระราชสาส์นฉบับหนึ่งแจ้งข้อราชการในนครศรีสัตนาคนหุตเชียงทอง (หลวงพระบาง) ไปถวายระเจ้าไชยเชษฐาธิราชที่นครเชียงใหม่ ซึ่งเป็นพระราชโอรสองค์ใหญ่ คือ พระยายศลือเกียนเป็นผู้นำขึ้นไปถวาย ครั้นทราบจากราชสาส์นแล้ว พระองค์ก็ทรงกรรแสง (ร้องไห้) และทรงคิดถึงพระราชบิดา ด้วยยังไม่เห็นพระทัยเมื่อสรรคต

ดังนั้น พระองค์ได้ทรงปรึกษาหารือกับเสนาอำมาตย์ว่า “เราจะไปเยี่ยมพระศพและทำการถวายพระเพลิงพระบรมศพพระราชบิดาของเราที่นครศรีสัตนาคหุต และจะทรงเยี่ยมพระญาติ และบ้านเมืองของเราด้วย จะไปยาวนานเท่าไรยังไม่ทราบ และเพื่อเป็นสิริมงคล แก่บ้านเมือง เราจะนำเอา พระแก้วมรกตไปด้วย” พอแต่ท้าวเพีย (พระยาผู้ใหญ่) จัดยุทธโยธาจตุรงค์พร้อมเพียงแล้ว พระองค์ ก็ได้อัญเชิญพระแก้วมรกตกับพระพุทธสิหิงส์ และพระแก้วขาว ซึ่งเป็นพระพุทธ รูปศักดิ์สิทธิ์ จัดขบวนแห่เดินทางไปจนถึงพระนครศรีสัตนาคหุตเชียงทอง

ก่อนที่พระองค์จะเสด็จออกจากเมืองเชียงใหม่ พระองค์ได้มอบเมืองให้แก่ พระยา กงกางราช ผู้เป็นลุงให้เป็นผู้รักษาว่าราชการบ้านเมืองแทนชั่วคราว

ฝ่ายพวกเสนาฝ่ายใต้ อันมีพระยาเวียงแสนมะโรง มารดาพระล้านช้างและกวานด้ามฟ้า เป็นหัวหน้าพอทราบข่าวว่า พระโพธิสารเสด็จสวรรคตแล้ว ก็พร้อมกันคิดว่าจะอภิเษกพระล้านช้างขึ้นเป็นพระเจ้าแผ่นดิน จึงพากันแข็งข้ออยู่ที่เมืองปากห้วยหลวง

สมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชทรงทราบ จึงมีพระราชโองการมรงแต่งตั้งให้ พระศรีสัทธรรมไตรโลก ยกไพร่พลโยธาลงมาปราบกองทัพทหารของพระเจ้าล้านช้าง กองทัพทั้งสองทำสงครามกันอยู่ที่แก้งสา พระเวียงกวานด้ามพ้าและพระยาแสนณรงค์ เห็นว่าจะต้านไม่ไหว จึงได้พาพระล้านช้าง หนีลงไปพึ่งพระยานครที่เมืองกระบอง (เมืองท่าแขก) พระยานคร จึงได้จับคนทั้งสามส่งให้พระยาศรีสัทธรรมไตรโลก ทั้งสามคนจึงถูกพระยาศรีสัทธรรมไตรโลก สั่งประหารชีวิต แล้วควบคุมเอาพระมารดาและพระล้านช้างขึ้นมายังนครเชียงทอง พอขึ้นมาถึงแก้งปิง พระยาศรีสัทธรรมไตรโลก ก็ได้ประหารชีวิตพระมารดาของพระล้านช้างเสีย คุมเอาเฉพาะพระล้านช้างและแม่เลี้ยง มีชื่อว่า “นางกองสร้อย” ขึ้นไปนครเชียงทอง พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ทรงพระราชทานอภัยโทษ แล้วให้ไปอยู่กับพระยาแสนเมือง

เมื่อทรงจัดการบ้านเมืองได้สงบเรียบร้อยแล้ว พระองค์ จึงทรงพระราชทานเพลิงศพพระราชบิดา และในคราวนั้น พระองค์ก็ได้ทรงผนวช จูงพระบรมศพพระราชบิดาด้วย เมื่องานพระราชพิธีศพเสร็จเรียบร้อยแล้ว เหล่าเสนาอำมาตย์ราชมนตรี และพระสงฆ์องค์เจ้าทั้งหลายจึงพร้อมกันอภิเษก พระไชยเชษฐาธิราชเจ้า ขึ้นเป็น พระเจ้าแผ่นดินปกครองนครเชียงทอง ถวายพระนามว่า “พระอุภัยภูธรบวรไชยเชษฐาภูวนาถาธิปัตศรีสัตนาคนหุต” ด้วยที่พระองค์ได้เป็นพระเจ้าแผ่นดินปกครองทั้งสองนคร พระองค์จึงทรงแต่งตั้ง พระยาศรีสัทธรรมไตรโลก ผู้มีความชอบขึ้นเป็น “พระยาจันทบุรีศรีสัทธรรมไตรโลกน้าออก” เป็นพระเจ้าปกครองเวียงจันทน์ ในปี พ.ศ.2093

บรรดาเมืองที่ขึ้นกับนครเวียงจันทน์ ดังนี้

พอพระยาจันทบุรีขึ้นปกครองนครเวียงจันทน์แล้วก็ได้สร้างวัดขึ้น 2 วัดคือ 1 วัดพระยา(วัดเพีย ในปัจจุบัน) 2.วัดจันทบุรีศรีสัทธรรมไตรโลก อยู่ทางทิศตะวันตกของเมือง (วัดจันทบุรี ในปัจจุบัน)

ปี พ.ศ. 2094 สมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ได้มีพระราชโองการแต่งให้เสนามนตรีไปบอกทางนครเชียงใหม่ว่า พระองค์จะ ไม่ได้เสด็จกลับ คืนมานครเชียงใหม่แล้ว ส่วนราชการบ้านเมืองขอมอบให้พระนางเจ้าจิระประภา เป็นผู้ดูแลแทนต่อไป ฝ่ายเสนาอำมาตย์ผู้ใหญ่ของเมืองเชียงใหม่ได้ทราบดังนี้ ก็เกิดทะเลาะกัน แย่งความเป็นใหญ่จนเกิดศึกกลางเมือง พระองค์ทรงทราบเรื่อง จึงมีพระราชโองการให้ พระยาเมืองแพร่ กับพระยานครล้านช้าง และพระยาทัวเวียง ยกกำลังขึ้นไปปราบปรามจึงสงบลง

ปี พ.ศ.2096 พวกเสนาอำมาตย์นครเชียงใหม่ ได้พร้อมกันไปเชิญเอา “เจ้าเนกุติ” ผู้เป็นเชื้อสายของพระยาเม็งราย ซึ่งขณะนั้นทรงผนวชอยู่ ให้ลาสิกขาออกมาอภิเษกเป็นพระเจ้าแผ่นดินแห่งนครเชียงใหม่ สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชทรงทราบ ก็พิโรธเป็นอย่างมาก ซึ่งเมืองเชียงใหม่ยังเป็นของพระองค์อยู่

ปี พ.ศ.2098 พระองค์จึงทรงยกทัพขึ้นไปตีเมืองเชียงใหม่ ในขณะนั้น สมเด็จพระไชษฐาธิราช ได้แต่งตั้งให้พระยาเมืองกลาง เป็นแม่ทัพยกไปตีเชียงแสน ตัวแสนน้อยหนีไปเมืองตองอู (เมืองหงสาวดี) พระองค์เสด็จขึ้นไปประทับที่เมืองเชียงแสน และตั้งนครเชียงแสนเป็นราชธานีทรง ปกป้องรักษาไพร่พล ช้างม้าอยู่ที่นั่น นานถึง 8 เดือน เพื่อจะตีเอานครเชียงใหม่คืนมาให้ได้

ฝ่ายแสนน้อยที่หนีไปนั้น ได้ไปเชิญเจ้าฟ้าหงสาวดีบุเรงนอง ให้มาตีเมืองเชียงใหม่ เจ้าฟ้าหงสาวดี จึงมีราชสาส์นโดยให้น้อยเจียถือไปถวายสมเด็จพระไชษฐาธิราชอยู่เมืองเชียงแสน มีข้อความว่า “เมืองเชียงใหม่เป็นของลูกเรา เราก็รู้เป็นอย่างดี แต่พ่อเจ้าหมื่นกวาน กับนายประ เทียบวิชุลได้มาบอกเล่าถึงอังวะโน้น พระเมกุติ ทั้งแสนน้อยเขาได้ชิงเอาเมืองเชียงใหม่ได้แล้ว บัดนี้ เราผู้พ่อก็ได้รับพระเมกุติและแสนน้อยไว้แล้ว บัดนี้เมืองเชียงใหม่นี้ ลูกเราจะมาเอา เราผู้พ่อจักมอบให้”

สมเด็จพระไชษฐาธิราช ได้ทรงทราบพระราชสาส์นนั้นแล้วทรงตอบกลับไปว่า“เมืองเชียงใหม่นี้หากเป็นเมืองของเราผู้ลูกแท้ พ่อเราตาย เรากลับไปบวช และสร้างมหาธาตุทั้งวิหาร ให้ทานเป็นการตอบแทนคุณพ่อเรา เราจึงฝากเมืองไว้กับพระสงฆ์และเสนาอำมาตย์ทั้งหลาย เขาไม่อยู่ในคำสัตย์ที่ตั้งไว้ เลยเอาพระเมกุติมาตั้งแทน บัดนี้พ่อเราได้เมืองเชียงใหม่แล้ว เราขอถวายมอบให้แก่พ่อเรา เราจักกลับไปเมืองล้านช้างดังเดิม”

ตั้งนครเวียงจันทน์เป็นราชธานี

ปี พ.ศ.2103 ปีวอก สมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ทรงพิจารณาเห็นว่า “นครเชียงทอง (หลวงพระบาง) เป็นที่คับแคบ ไม่กว้างขวาง และอย่างหนึ่ง ก็เป็นที่เดินทัพของพม่า ซึ่งกำลังเป็นศัตรูอยู่กับนครเชียงทอง ทั้งพิจารณาเห็นว่า “เมืองเวียงจันทน์เป็นเมืองใหญ่มีที่ทำมาหากินกว้างขวาง อุดมไปด้วยข้าว ปลาอาหาร สมควรแต่งตั้งให้เป็นมหานครได้”

เมื่อพระองค์จินตนาการดังนั้นแล้ว จึงปรึกษาหารือกับเสนามนตรีทั้งหลาย ในเมื่อทุกคนเห็นดีงามด้วยทุกประการ จึงมอบนครเชียงทอง ให้พระสงฆ์เป็นผู้ดูแลรักษา พร้อมด้วยพระบางเจ้า ส่วนพระองค์ได้อัญเชิญเอาพระแก้วมรกต และพระแซกคำพร้อมด้วยสมบัติทั้งมวล อพยพจตุรงคเสนาโยธาทหารลงมาอยู่นครเวียงจันทน์ ได้ทรงย้ายเมืองหลวงจากเมืองเชียงคำมาอยู่ที่เวียงจันทน์ ได้ประดิษฐานพระแก้วมรกต และพระแซกคำ (พระพุทธสิหิงค์ หรือพระสิงค์) ไว้ที่เวียงจันทน์ เรียกว่า เวียงจันทน์ล้านช้าง จึงขนานนามนครเวียงจันทน์ใหม่ว่า “พระนครจันทบุรีศรีสัตนาคนหุตอุดมราชธานี” และได้ สร้างวัด เป็นที่ประดิษฐานพระแก้วมรกตขึ้นเป็นพิเศษพระองค์ได้ทรงสร้าง พระธาตุหลวง ซึ่งถือเป็นสถาปัตยกรรมชิ้นยอดเยี่ยมของลาว พระองค์ก็ได้ สร้างมหาปราสาทราชวังหลวงขึ้นใหม่ เมื่อ พ.ศ. 2109 ซึ่งต่อมา ได้ถูกพวกปล้นจากยูนนานทำลายเสียหายไปมาก

ส่วนนครเชียงทองนั้น ก็ได้เรียกว่า “นครหลวงพระบาง” แต่กาลบัดนั้น เหตุว่า พระบางเจ้ายังประดิษฐานอยู่ ณ ที่นั่น พระบางประดิษฐานไว้ที่เมืองเชียงทอง จึงได้ชื่อว่าหลวงพระบางมาจนถึงบัดนี้ บางครั้ง ก็เรียกชื่อว่าล้านช้างหลวงพระบาง

สร้างพระธาตุหลวงและวัดวาอาราม

ปี พ.ศ. 2109 สมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ได้ทรงสร้างพระธาตุหลวงขึ้น อยู่ในสวนอุทยานทานด้านตะวันออกแห่งพระมหานคร โดยก่อครอบพระเจดีย์ลูกหนึ่งที่มีอยู่ ในที่นั้นก่อนแล้ว ได้ฤกษ์ในการลงมือทำในวันเพ็ญเดือนอ้าย (เดือนที่ 1) ใช้เวลาก่อสร้างนานพอ สมควรเมื่อสร้างเสร็จแล้วจึงขนานนามว่า “พระธาตุเจดีย์โลกจุลมณี”คนส่วนมากเรียกว่า “พระธาตุใหญ่” หรือ “พระธาตุหลวง”

เพื่อปฎิบัติรักษาพระธาตุโลกจุลมณี ให้มีรูปทรงสวยงามอยู่ตลอดเวลา พระองค์มีพระราชโองการให้ 35 ครอบครัวอยู่ เฝ้ารักษา พระธาตุ ซึ่งพระองค์ได้อุทิศที่ดินไร่นาให้ทุกครอบครัวเพื่อเป็นที่ทำมาหากิน เมื่อสร้างพระธาตุหลวงเสร็จแล้ว พระองค์ได้ทรงสร้างวัดวาอารามอีกหลาย แห่งคือ

พระองค์ได้ทรงสร้างวัดวาอารามทั้งอยู่ในนครเวียงจันทน์ ทั้งอยู่ในภาคกลางของลาว และแผ่นดินฝั่งด้านขวาแม่น้ำโขง ซึ่งเสด็จไปทุกที่ไม่เคยหยุดหย่อน อันทำให้ประชาราษฏร์เกิดความเลื่อมใสยิ่งนัก สมเด็จพระเจัาไชยเชษฐาธิราชเป็นกษัตริย์นักพัฒนา สร้างสรรให้บ้านเมืองเจริญรุ่งเรืองเป็นอย่างยิ่ง ในนครเวียงจันทน์เต็มไปด้วย วัดวาอารามและพระธาตุเจดีย์ที่ประดับประดาอย่างวิจิตรพิสดาร

พระพุทธศาสนา ในยุคของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช นับว่ามีความเจริญถึงขั้นขีดสุด ทรงได้สร้างวัดสำคัญมากมาย ที่สำคัญที่สุดคือ การสร้างองค์พระธาตุหลวงขึ้นมาใหม่ ให้ใหญ่โตมโหฬาร สมกับที่เป็นปูชนียสถานคู่แผ่นดินพระราชอาณาจักร และได้สร้างวัดในกำแพงเมืองอยู่ประมาณ 120 วัด และยังได้สร้างวัดพระแก้ว ซึ่งเป็นที่ประดิษฐานของพระแก้วมรกต ที่นำมาจากเมืองเชียงใหม่ ในสมัยนี้ ได้มีการแต่งวรรณกรรมหลายเรื่อง เช่น สังสินชัย การเกต พระลักพระราม เป็นต้น

สมัยนี้ราชอาณาจักรไทย ได้มีความสัมพันธ์ลาวอย่างแน่นแฟ้น ได้ร่วมมือกันเพื่อต่อสู้กับพม่า ได้สร้างเจดีย์ “พระธาตุศรีสองรัก” ในอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย เพื่อเป็นอนุสรณ์ แห่งความเป็นพี่เป็นน้องกัน ของสองอาณาจักร

นอกจากพระองค์จะได้ทรงสร้างพระธาตุอื่น ๆ และพระพุทธรูปสำคัญ ๆ อีกมากมาย เช่น พระเจ้าองค์ตื้อ ที่เวียงจันทน์ พระเจ้าองค์ตื้อ ที่อำเภอท่าบ่อ จังหวัดหนองคาย พระเสริม พระสุก พระใส พระอินทร์แปลง พระองค์แสน ทรงสร้างวัดพระธาตุ ที่จังหวัดหนองคาย และพระธาตุที่จมน้ำโขงอยู่ พระธาตุบังพวน อำเภอเมืองหนองคาย สร้างวัดศรีเมือง จังหวัดหนองคาย และพระประธานในโบสถ์ นามว่า พระไชยเชษฐา พระศรีโคตรบูร ที่แขวงคำม่วน พระธาตุอิงรัง ที่แขวงสุวรรณเขต (สุวรรณเขต) พระธาตุศรีสองรัก อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย และทรงปฏิสังขรณ์พระธาตุพนม เป็นต้น

พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชทรงประคับประคองนำราชอาณาจักรล้านช้างผ่านพ้นภัยการเป็นเมืองขึ้นของพม่าไปได้ ตลอดรัชสมัยของพระองค์ แม้ว่าในขณะนั้นอาณาจักรล้านนา (เสียแก่พม่า พ.ศ. 2101) และอาณาจักรอยุธยา (เสียแก่พม่า พ.ศ. 2107) ต้องตกเป็นเมืองขึ้นของพม่าแล้ว แต่หลังจากพระองค์สวรรคตในปี พ.ศ. 2114 พอมาถึง พ.ศ. 2117-2118 พระเจ้าหงสาวดีบุเรงนองได้ยกทัพมาตีลาวและได้รับชัยชนะ และทรงนำโอรสองค์เดียวของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชซึ่งประสูติในปีที่สวรรคต ไว้เป็นประกันที่หงสาวดีด้วย ต่อจากนั้นมาหลายปีแผ่นดินลาวก็วุ่นวายด้วยเรื่องราชสมบัติ

จน พ.ศ. 2134 พระเถระเจ้าอาวาสวัดต่าง ๆ จึงได้ประชุมกันลงมติให้ส่งทูตไปเชิญเจ้าชายหน่อแก้วกุมาร ซึ่งเป็นตัวประกันอยู่ประเทศพม่ากลับมาครองราชย์ และในเวลานั้นพระเจ้าบุเรงนองสวรรคตลง พม่าเริ่มอ่อนแอลง และเจ้าหน่อแก้วกุมารขึ้นครองราชย์สมบัติ พ.ศ. 2135 และประกาศอิสรภาพไม่ขึ้นกับพม่าต่อไป

การการเรียนรู้พงศาวดารและประวัติศาสตร์ สิ่งหนึ่งที่อดทึ่งไม่ได้คือ การเดินทางของพระมหากษัตริย์หรือผู้นำในสมัยก่อน ในการยกทัพหรือการเดินทาง ซึ่งไม่ได้สะดวกสบายอย่างทุกวันนี้ แต่กระนั้นก็ไม่ใช่ปัญหาใหญ่ของผู้คนในสมัยนั้น บางครั้งมีการเดินทางเป็นเดือนๆ เป็นปีกว่าจะไปถึงที่หมาย แล้วเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในเบื้องหน้า และในช่วงที่เดินทางเป็นอย่างไร..นั้นแหละที่ทำให้ ผมสนใจอยู่มิใช่น้อย 

รวบรวมและเรียบเรียงโดย
ท.ทิวเทือกเขา