พระเจ้าแสนแซ่

ประวัติพระเจ้าแสนแซ่ วัดนันตาราม

ประวัติพระเจ้าแสนแซ่วัดนันตาราม ” พระเจ้าแสนแซ่ พระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์สมัยเชียงแสน ปางมารวิชัย ขนาดหน้าตักกว้าง /๙ นิ้ว สูง ๒๔ นิ้ว แม่เฒ่าบัว ได้บูชามาจากพ่อเฒ่าส่างติ (พี่ชาย) ในราคา ๑ ชั่ง (๘๐ บาท) นำมาถวายวัด (ปลัดอำเภอท่านหนึ่งว่าจ้างเกวียนชาวบ้านในราคา ๗๕ สตางค์ บรรทุกมาจาก บ้านถ้ำ ตำบลแม่ลาว อำเภอเชียงคำ นำมาตั้งไว้ใต้ถุนเรือนพ่อเฒ่าส่างติ) กรมศิลปากร ได้จดทะเบียนรับรองเป็นวัตถุ โบราณไว้แล้ว “

ประวัติพระเจ้าแสนแซ่ วัดดอนไชย ม.8 ต.เวียง อ.เชียงคำ จ.พะเยา

พระเจ้าแสนแซ่ หรือพระพุทธรูปแสนแซ่ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยศิลปะล้านนาหรือสมัยเชียงแสน เนื้อทองสัมฤทธิ์ หน้าตักกว้าง 80 เซนติเมตร ฐานกว้าง 100 เซนติเมตร สูงจากฐาน 136 เซนติเมตร เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์และทรงคุณค่าทางประวัติศาสตร์ ศิลปะ และโบราณคดีความเป็นมาของพระเจ้าแสนแซ่วัดดอนไชย ม.8 ต.เวียง อ.เชียงคำ จ.พะเยา เดิมพระพุทธรูปแสนแซ่องค์นี้ประดิษฐานอยู่ที่วัดพระธาตุภูซาง ซึ่งในสมัยนั้น วัดพระธาตุภูซางชำรุดทรุดโทรม และมีต้นไม้และต้นหญ้านานาชนิดขึ้นอยู่เต็มไปหมด ชาวบ้านไม่เห็นความสำคัญ และขาดความเอาใจใส่จากชาวบ้านในละแวกนั้น องค์พระเจ้าแสนแซ่ ประดิษฐานอยู่ในอาคารไม้เล็กๆมุงด้วยหญ้าคาหลังคารั่ว ทำให้องค์พระตากแดดตากฝนจนองค์พระขึ้นรามาหลายสิบปี ในช่วง

ปีพ.ศ. 2477 พระครูศีลคันธสาร ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอเชียงคำโดยจำพรรษาอยู่ที่วัดบ้านไชยพรม ม.5 ต.เวียง อ.เชียงคำ จ.พะเยา ท่านมีความคิดเห็นว่า ถ้าปล่อยให้พระเจ้าแสนแซ่ ประดิษฐานอยู่ในสภาพอย่างนี้ กลัวจะถูกโจรกรรมไปและพระพุทธรูปแสนแซ่อาจชำรุดทรุดโทรม พระครูศีลคันธสาร จึงได้ให้ชาวบ้านช่วยกันอัญเชิญพระพุทธรูปแสนแซ่ขึ้นเกวียนและเดินทางจากวัดพระธาตุภูซางมาวัดบ้านไชยพรมระยะทางถึง 30 กว่ากิโลเมตร โดยระยะแรกได้นำมาประดิษฐานไว้ที่วัดบ้านไชยพรม

ปีพ.ศ. 2479 พระครูศรัทธาภิวัต เจ้าอาวาสวัดบ้านดอนไชย ม.8 ต.เวียง ดำรงตำแหน่งรองเจ้าคณะอำเภอเชียงคำ ในขณะนั้นวิหารวัดบ้านดอนไชย ม.8 ยังไม่มีพระประธาน จึงได้ขออนุญาตพระครูศีลคันธสาร เจ้าคณะอำเภอเชียงคำ อัญเชิญพระเจ้าแสนแซ่ไปประดิษฐานเป็นพระประธานวัดบ้านดอนไชย ม.8

ปีพ.ศ.2481 พระครูศีลคันธสารมรณภาพ พระครูศรัทธาภิวัตจึงได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าคณะอำเภอเชียงคำ พระเจ้าแสนแซ่ จึงประดิษฐานอยู่ที่วัดบ้านดอนไชย ม.8 ต.เวียง อ.เชียงคำ จ.พะเยา ตั้งแต่นั้นมาจนถึงปัจจุบันนี้

พระเจ้าแสนแซ่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุ เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2529 ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 79 วันที่ 12 พฤษภาคม 2529

ประวัติการสร้างพระพุทธรูปแสนแซ่

พระเจ้าแสนแซ่ เป็นพระพุทธรูปสมัยอาณาจักรโยนกเชียงแสน อายุประมาณ 1,000 ปี เนื้อทองสัมฤทธิ์ปางมารวิชัย ส่วนพระเจ้าแสนแซ่วัดดอนไชยนี้เป็นพระพุทธรูปแสนแซ่สิงห์สาม พระเจ้าแสนแซ่ประดิษฐานอยู่ที่อ.เชียงคำถึง 3 องค์ นอกจากประดิษฐานอยู่ที่วัดดอนไชยเวียงซึ่งเป็นองค์ที่ใหญ่ที่สุดแล้ว รองลงมาคือที่วัดนันตาราม ( วัดม่าน ) ต.หย่วน และองค์เล็กที่สุดอยู่ที่วัดดอนไชย ม.5 ต.หย่วน

พระเจ้าแสนแซ่ เป็นพระพุทธรูป ที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ศิลปกรรม เป็นโบราณวัตถุที่ทรงคุณค่า มีอภินิหารและความศักดิ์สิทธิ์ ทำให้ชาวเมืองเลื่อมใสและถือเป็นพระศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองของคนในชุมชน มาตั้งแต่สมัยอาณาจักรโยนกเชียงแสน พระพุทธรูปแสนแซ่ สร้างขึ้นด้วยช่างศิลป์ในสมัยเชียงแสน ทำเป็นชิ้นๆ และประกอบเข้าด้วยกัน โดยมีสลัก หรือแซ่ ตอกให้ชิ้นส่วนพระกระชับแน่นมั่นคง พระเจ้าแสนแซ่ อาจแปลได้ว่า เป็นพระพุทธรูปที่มีการใช้สลักหรือตัวยึดส่วนต่างๆเข้าด้วยกันจำนวนมาก ซึ่งคงไม่ใช่สลักถึงแสนตัวเพียงแต่อุปมาว่ามาก ดังมีเป็นแสนเท่านั้น พระเจ้าแสนแซ่ มีหลายขนาดตั้งแต่ใหญ่มากไปจนถึงขนาดเล็ก รวมทั้งสร้างจากวัสดุต่างๆกันไป สามารถพบได้ตามวัดต่างๆ ในเขตภาคเหนือหรืออาณาจักรล้านนาเดิม ส่วนใหญ่พบครบสมบูรณ์ทั้งองค์ เช่น พระเจ้าแสนแซ่วัดศรีบุญเรือง เชียงใหม่ วัดพระเจดีย์ซาวหลัง ลำปาง แต่บางกรณีพบแต่เพียงบางส่วน เช่น เศียรพระเจ้าแสนแซ่ ด้านหน้าที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เชียงใหม่ และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติหริภุญไชย ลำพูน และเมื่อพิจารณาจากเศียรที่พบเพียงส่วนเดียว ซึ่งมีขนาดใหญ่มาก ก็สันนิษฐานได้ว่า หากพบชิ้นส่วนอื่นๆมาประกอบได้ครบองค์ คงเป็นพระพุทธรูปที่มีขนาดใหญ่มาก โดยเศียรพระเจ้าแสนแซ่ที่พิพิธภัณฑฯ เชียงใหม่ สูงถึง 1.70 เมตร หากสมบูรณ์เต็มองค์ในลักษณะพระนั่งน่าจะสูงประมาณกว่า 6 เมตร และจากกรณีการพบเศียรพระพุทธรูปขนาดใหญ่เพียงส่วนเดียวดังได้กล่าวไป ได้นำไปสู่ข้อเสนอบางอย่างเกี่ยวกับจุดกำเนิด และพัฒนาการของพระเจ้าแสนแซ่ ดังนี้

อย่างที่ทราบกันว่า วัฒนธรรมแบบทวารวดีได้ขยายตัวขึ้นมาถึงหริภุญไชย ซึ่งถือเป็นรัฐที่อาจกล่าวได้ว่า เป็นต้นแบบวัฒนธรรมให้แก่อาณาจักรล้านนา และหนึ่งในศิลปะทวารวดีที่มีชื่อ เสียง คือพระพุทธรูปศิลา เช่น พระศิลาขาว วัดพระปฐมเจดีย์ นครปฐม พระศิลาเขียว วัดหน้าพระเมรุ อยุธยา ซึ่งล้วนแล้วแต่มีขนาดใหญ่ และที่สำคัญคือ ปมพระเกศาของพระศิลามีลักษณะเป็นตุ่มนูนเช่นเดียวกับเศียรพระเจ้าแสนแซ่ ดังนั้น พระเจ้าแสนแซ่ที่พบเพียงเศียรด้านหน้านั้น อาจเป็นพระพุทธรูปในศิลปะสมัยหริภุญไชย ที่รับวัฒนธรรมแบบทวารวดีก็เป็นได้ โดยมีการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่ขึ้น รวมทั้งรับเอาลักษณะบางประการของพระพุทธรูปมาด้วย อย่างไรก็ดี วัสดุที่ใช้ก็ไม่เหมือนกัน คือ พระเจ้าแสนแซ่สร้างจากสำริด นอกจากนี้ยังสร้างให้ส่วนต่างๆประกอบกันแทนที่จะสร้างทีเดียวทั้งองค์ ซึ่งถือเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ช่วยให้การหล่อพระพุทธรูปองค์ใหญ่ง่ายขึ้น รวมทั้งเคลื่อนย้ายได้ง่ายด้วย

เมื่อช่างหริภุญไชย ได้คิดค้นการสร้างพระพุทธรูปแบบประกอบชิ้นส่วนต่างๆ ด้วยสลักหรือหมุดขึ้น อาณาจักรล้านนาที่ได้รับอิทธิพลศิลปะจากหริภุญไชย ก็ได้รับเอากลวิธีหล่อพระแบบแสนแซ่มาด้วย ทำให้มีการพบพระเจ้าแสนแซ่ ในศิลปะแบบล้านนาที่มีขนาดเล็กลงมา จนกระทั่งกลายเป็นอัตลักษณ์ของศิลปะแบบล้านนา ที่มีการสร้างพระพุทธรูปแบบถอดแยกออกได้ และประกอบเข้าใหม่ได้ โดยมีแซ่หรือสลักเป็นต้วยึด และบางองค์มีการบรรจุสิ่งศักดิ์สิทธิ์ไว้ภายในด้วย เช่น ผอบพระสารีริกธาตุจนเกิดประเพณีประจำปีที่จะมีการถอดองค์พระเจ้าแสนแซ่เพื่อนำผอบพระบรมสารีริกธาตุออกให้ประชาชนสรงน้ำ

สรุปแล้ว พระเจ้าแสนแซ่ คือพระพุทธรูปที่หล่อแบบแยกชิ้นส่วนโดยมีแซ่หรือตัวยึดที่เป็นสลัก กลอน หรือหมุด คอยทำให้ส่วนต่างๆประกอบเข้าด้วยกันได้ โดยจากการพบเศียรพระเจ้าแสนแซ่ขนาดใหญ่ ทำให้นำไปสู่ข้อเสนอที่ว่า พระเจ้าแสนแซ่แรกเริ่มเดิมทีคงสร้างขึ้นโดยช่างหริภุญไชย ซึ่งได้รับอิทธิพลของศิลปะแบบหริภุญไชย ที่มีการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่ เช่น พระศิลาขาวและเขียว โดยสังเกตได้จากลักษณะปมพระเกศาที่มีลักษณะนูนเป็นตุ่มขนาดใหญ่เช่นเดียวกัน โดยช่างหริภุญไชย ได้คิดค้นวิธีการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่ให้สะดวกขึ้น โดยการหล่อให้แยกชิ้นส่วนได้ ต่อมาเมื่อล้านนาได้รับอิทธิพลศิลปะจากแคว้นหริภุญไชย ก็ได้รับเอารูปแบบการหล่อพระแบบแสนแซ่มาด้วย จนเกิดพระเจ้าแสนแซ่ในศิลปะแบบล้านนาขึ้นทั่วไปในภาคเหนือปัจจุบัน

เพิ่มเติม
เป็นพระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์ สมัยเชียงแสน ปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง 19 นิ้ว สูง 24 นิ้ว ประดิษฐานอยู่ในตู้กระจกนิรภัย ด้านทิศตะวันตกของพระวิหาร เป็นพระประธานหอสวดมนต์ คำว่า แสนแซ่ หมายถึง พระพุทธรูปองค์นี้มีที่ล็อค (สลัก) หรือ ลั่นกลอนไว้นับจำนวน นับไม่ถ้วน กล่าวคือ สามารถถอดประกอบได้เกือบทุกชิ้นส่วน พบว่าปัจจุบันข้อพระกรซ้ายและพระโมลีถอดสลักออกได้ นอกนั้นไม่สามารถถอดประกอบได้ พระเจ้าแสนแซ่ นับเป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ ที่พุทธศาสนิกชนตลอดจนนักท่องเที่ยว มักจะกราบไหว้สักการะบูชา ขอพร และโชคลาภมาโดยตลอด ปัจจุบันกรมศิลปากร ได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุเรียบร้อยแล้ว