ชนชาติพันธุ์ไทใหญ่

ชนชาติพันธุ์ไทใหญ่

ตามคำสัญญานะครับ จะพยายามนำเสนอให้ครบทุกเผ่าทุกชนชาติพันธุ์ในไทย ก่อนอื่นต้องขอขอบพระคุณเจ้าของภาพทุกภาพเป็นอย่างสูง ที่ได้นำภาพมาประกอบการนำเสนอ เพื่อเผยแผ่เป็นวิทยาทาน หากวันใดวันหนึ่งท่านผ่านไปผ่านมาพบกับภาพของท่าน ผมก็ขออนุญาตผ่านตรงนี้เลยนะครับ เพราะบางภาพไม่ทราบที่มาจริงๆ ขอให้ท่านจงภาคภูมิใจในการเป็นส่วนหนึ่งในการแบ่งปันความรู้และเพื่อเป็นวิทยาทานครับ วันนี้จะนำเสนอชนชาติพันธุ์ไทใหญ่ ซึ่งในเชียงคำของเราก็น่าจะยังพอคงมีเหลืออยู่ ตามประวัติทราบว่าสมัยหนึ่งมีความเจริญรุ่งเรือง และได้สร้างวัดนันตารามอันเป็นศิลปหนึ่งเดียวที่ดูโดดเด่น รอนักท่องเที่ยวมาเยือน มาติดตามเรียนรู้เรื่องราวของพี่น้องไทใหญ่ร่วมกันนะครับ

ไทใหญ่ หรือ ฉาน (ไทใหญ่: တႆး ไต๊; พม่า: ရှမ်းလူမျိုး, ออกเสียง [ʃán lùmjóʊ]; จีน: 掸族; พินอิน: Shàn zú) คือกลุ่มชาติพันธุ์ในตระกูลภาษาไท-กะได ซึ่งเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ขนาดใหญ่อันดับสองของพม่า ส่วนมากอาศัยในรัฐฉาน ประเทศพม่า และบางส่วนอาศัยอยู่บริเวณดอยไตแลง ชายแดนระหว่างประเทศไทยกับ ประเทศพม่า คนไทใหญ่ในประเทศพม่ามีประมาณ 3 หรือ 4 ล้านคน แต่มีไทใหญ่หลายแสนคน ที่ได้อพยพเข้าสู่ประเทศไทยเพื่อหนีปัญหาทางการเมืองและการหางาน ตามภาษาของเขาเองจะเรียกตัวเอง ไต หรือ ไต (ตามสำเนียงไทย) พี่น้องไตในพม่ามีหลายกลุ่ม เช่น ไตขืน ไตแหลง ไตคัมตี ไตลื้อ และ ไตมาว แต่กลุ่มใหญ่ที่สุดคือ ไตโหลง ไต = ไท และ โหลง (หลวง) = ใหญ่ ซึ่งคนไทยเรียก ไทใหญ่ เหตุฉะนั้นจะเห็นได้ว่าภาษาไต และภาษาไทยคล้ายกันบ้างแต่ไม่เหมือนกัน นอกจากนี้ยังมีคำเรียกไทใหญ่อีกอย่างว่า เงี้ยว แต่เป็นคำที่ไม่สุภาพในการเอ่ยถึงชาวไทใหญ่

ชาวไทใหญ่ถือวันที่ 7 กุมภาพันธ์ เป็นวันชาติ

เมืองหลวงของรัฐฉาน คือ ตองยี มีประชากรประมาณ 150,000 คน ส่วนเมืองสำคัญอื่น ๆ ได้แก่ สีป้อ ล่าเสี้ยว เชียงตุง และท่าขี้เหล็ก

กลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยในรัฐฉาน สามารถแบ่งออกได้เป็น 4 กลุ่มดังนี้

อิทธิพลของพม่า

ในประวัติศาสตร์ ไทใหญ่เต็มไปด้วยเรื่องราวสงคราม และประวัติศาสตร์ ระยะใกล้ก็ถูกพม่ากดไว้ จนการเรียนประวัติศาสตร์ของชาวไทใหญ่ กลายเป็นวิชาต้องห้าม การเรียนประวัติศาสตร์ของชาวไทใหญ่ เป็นเรื่องต้องห้าม ตั้งแต่สมัยอังกฤษปกครอง โดยไม่ยอมให้วิชาประวัติศาสตร์เป็นวิชาบังคับ เมื่อพม่ากลับมามีอำนาจเหนือดินแดนรัฐฉาน จึงสืบทอดเรื่องนี้ต่อไป ชาวไทใหญ่ ต้องเรียนภาษาพม่า เรียนทุกวิชาเป็นภาษาพม่า แม้ผู้ที่ไม่ได้โรงเรียน เข้าวัด แต่ระเบียบพิธี และพิธีกรรมต่างๆ เป็นแบบพม่า และใช้ภาษาพม่าทั้งหมด อิทธิพลทางวัฒนธรรมของพม่าในไทใหญ่จึงมีมาก ซึ่งเกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์ ความเป็นมาทางประวัติศาสตร์ด้วย โดยอิทธิพลทางวัฒนธรรมของพม่า ยังเป็นสิ่งสืบเนื่องจากทางการเมืองอีกด้วย กล่าวคือ เมื่อพม่าเป็นใหญ่ขึ้นมา ก็จะเกณฑ์ให้เจ้าฟ้าไทใหญ่ส่งลูกสาวและลูก ชายไปเมืองหลวงพม่า เจ้าหญิงเจ้าชายเหล่านี้ จึงได้รับวัฒนธรรมพม่ามาอย่างไม่รู้ตัว และนำกลับมาเผยแพร่แก่ประชาชนไทใหญ่ในรูปแบบของภาษา ดนตรี นาฏศิลป์ และขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ เช่น เกิดความนิยมว่า วรรณคดีที่ไพเราะซาบซึ้ง ควรมีคำพม่าผูกผสมผสานกับคำไท ความเป็นพม่าจึงครอบกรอบสังคมไทใหญ่

ภาษา

แม้ภาษาไทใหญ่ รัฐฉานที่อนุญาตให้สอน ในอดีตนั้น ภาษาไทใหญ่ เป็นเพียงวิชาเลือก มีการเรียนแต่ไม่มีการสอบ ถึงมีการสอบ ก็ไม่มีการเอาคะแนนไปสะสม แต่ว่าไทใหญ่ ก็จะเดือดร้อนมาก เพราะใช้ภาษาของตนเองไม่ได้เต็มที่ การเรียนหนังสือ ก็เรียนภาษาพม่า ซึ่งเป็นอีกภาษาหนึ่ง ซึ่งไม่คล้ายคลึงกันมาก การเรียนรู้ให้ดีทั้งสองภาษา จึงเป็นไปได้ยาก และเพราะเหตุที่ชาวไทใหญ่ละเลยภาษาของตนเองมานานนี้เอง การดำรงความเป็นปึกแผ่นในชาติไทใหญ่ จึงเป็นไปได้ยาก เจ้าขุนสาม ซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ฝ่ายวัฒนธรรมรัฐฉานในอดีต เคยออกสำรวจคนไทในพม่า พบว่า มีคนไทใหญ่พูดภาษาไทใหญ่มากมายหลายแห่ง แต่ไม่ได้จำนวนที่แน่นอน เพราะคนไทเหล่านั้น จะเรียกตนเองว่าเป็นพม่า พูดภาษาพม่า แต่งกายเป็นพม่า แต่งตัวเป็นพม่า จนกว่าจะไปถึงบ้าน จึงสามารถรู้ได้ว่า พวกเขารักษาภาษา และวัฒนธรรมไทใหญ่ไว้ได้แค่ไหน

อักษรไทใหญ่ (ไทใหญ่ː လိၵ်ႉတူဝ်တႆး, ลิ้กโต๋ไต๊, รูปปริวรรตː ลิกตัวไท, สัทอักษร: /lḭk.tǒ.táj/) พัฒนามาจากอักษรไทใต้คงเก่า ซึ่งเป็นอักษรที่ใช่ในหมู่ชาวไทใหญ่ทั้งหมด โดยยังคงมีลักษณะกลม เนื่องจากไม่ได้เปลี่ยนไปเขียนด้วยพู่กันเหมือนอักษรไทใต้คง เมื่อรัฐฉานตกเป็นเมืองขึ้นของอังกฤษเมื่อ พ.ศ. 2428 ทางอังกฤษ ได้ส่งเสริมให้ชาวไทใหญ่พัฒนาอักษรของตนขึ้นใหม่ และจัดให้มีการพิมพ์ ทำให้รูปอักษรที่เกิดจากการหล่อตัวพิมพ์มีลักษณะป้อม กลมคล้ายอักษรพม่ามากขึ้น

พยัญชนะในภาษาไทใหญ่มี ทั้งหมด 18 ตัว แต่มีการเพิ่มอีก 5 ตัว เพื่อใช้เขียนคำที่มาจากภาษาอื่น สระสามารถเขียนได้ทั้งข้างหน้า ข้างหลัง ข้างบน และข้างใต้พยัญชนะ มีสระพื้นฐาน 10 ตัว แต่หากผสมกับตัวสะกดด้วย รูปสระบางรูป อาจลดรูปหรือเปลี่ยนรูปไปได้ ส่วนรูปวรรณยุกต์มี 5 รูป ใช้เขียนข้างหลังพยางค์ โดยพื้นเสียงของพยางค์เป็นเสียงจัตวา ไม่มีรูปวรรณยุกต์

ประวัติ

ชาวไทใหญ่มีอักษรใช้ 2 ชนิดคือ ลิ่กถั่วงอก ใช้เขียนเอกสารทั่วไปกับลิ่กยวนใช้ เขียนเอกสารทางศาสนา อักษรไทใหญ่ที่ใช้กันอยู่ทุกวันนี้ นักประวัติศาสตร์พม่าเชื่อว่า รับมาจากพม่า ในขณะที่ชาวไทใหญ่เชื่อว่า พัฒนามาจากอักษรเทวนาครี และอักษรมอญ โดยอักษร “อ” ของอักษรไทใหญ่ มีลักษณะเฉพาะไม่เหมือนอักษรชนิดใดเลย แต่คล้ายกับตัว”อ” ของอักษรมอญในจารึกภาษามอญที่เจดีย์ปีชเวชานดอ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 16 โดยทั่วไป ทฤษฎีที่อธิบายที่มาของอักษรไทใหญ่เป็นดังนี้

อักษรของชาวไทเหนือในเขตใต้คงเป็นตัวเหลี่ยมหรือลิ่กถั่วงอก มีหลักฐานว่า ในสมัยราชวงศ์หมิง มีการตั้งสำนักงานหยีสี่เป้า เพื่อแปลเอกสารที่เขียนด้วยภาษาไทเหนือ แสดงว่าชาวไทใหญ่ มีอักษรเป็นของตนเองมานาน

อักษรไทใหญ่ มีพยัญชนะไม่ครบสำหรับเขียนภาษาบาลี ทำให้เป็นไปได้ว่า ชาวไทใหญ่มีอักษรใช้ก่อนพุทธศาสนาจะเข้ามาถึง เมื่อได้รับอิทธิพลจากพุทธศาสนา ชาวไทใหญ่ จึงรับอักษรพม่าเข้ามาใช้เขียนแทนเสียงที่อักษรไทใหญ่ไม่มี

เอกสารภาษาไทใหญ่ที่เก่าแก่และเขียนด้วยลิ่กถั่วงอกคือ พื้นศาสนาแสน ลิ่กถั่วงอกนี้ผอม รูปเหลี่ยม เอนซ้าย จากนั้นจึงพัฒนาการเขียนมาสู่ระบบกำเยน อักษรกลมมากขึ้น และเริ่มนำอักษรพม่ามาใช้ และเพิ่มสัญลักษณ์เครื่องหมายต่าง ๆ ต่อมาจึงพัฒนาเป็นระบบตัวมน ซึ่งพบในชาวไทใหญ่ในรัฐฉาน ส่วนชาวไทมาวยังใช้อักษรแบบเดิม

เมื่อเข้าสู่พุทธศตวรรษที่ 24 วรรณกรรมภาษาไทใหญ่ ได้รับอิทธิพลจากภาษาพม่ามากขึ้น มีการใช้ภาษาพม่าปะปนกับภาษาไทใหญ่มากขึ้น เมื่อมีการพิมพ์ไบเบิลภาษา ไทใหญ่เมื่อ พ.ศ. 2428 ตัวพิมพ์ของอักษรไทใหญ่มีลักษณะกลมมนคล้ายอักษรพม่ามากขึ้น และมีเครื่องหมายเฉพาะที่ต่างไปจากอักษรไทใหญ่ในคัมภีร์

ในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2492 รัฐบาลของสมาพันธรัฐไทใหญ่ ได้ตั้งคณะกรรมการปฏิรูปอักษรไทใหญ่ที่เมืองตองจี และได้ปรับปรุงอักษรไทใหญ่ใหม่เรียกว่า ใหม่สูงลิ่กไทย ต่อมาใน พ.ศ. 2512 สภาไทใหญ่ได้ปรับปรุงตัวอักษรใหม่อีก และใน พ.ศ. 2517 ก็มีการปรับปรุงอักษรไทใหญ่อีกชุดหนึ่งที่เมืองสีป้อ ทำให้มีประเด็นถกเถียงเกี่ยวกับอักษรไทใหญ่มากและยังหาข้อสรุปไม่ได้

อักษรไทใหญ่กับภาษาบาลี

แต่เดิม ชาวไทใหญ่ ใช้ลิ่กยวนเขียนภาษาบาลี ต่อมาพยายามเปลี่ยนมาใช้ลิ่กถั่วงอกและลิ่กตัวมน แต่อักษรไม่พอ ทำให้ไม่มีระบบการเขียนเป็นมาตรฐาน ต่อมาจึงมีการนำอักษรพม่ามาใช้เขียนภาษาบาลี ในปัจจุบัน ได้มีความพยายามที่จะเขียนภาษาบาลีด้วยอักษรไทใหญ่อีกครั้ง มีการจัดประชุมระหว่างพระสงฆ์ไทใหญ่และชาวไทใหญ่หลายครั้งเริ่มตั้งแต่ พ.ศ. 2499 ใน พ.ศ. 2500 ที่ประชุมเสนอให้เขียนพระไตรปิฎกด้วยอักษรพม่าแล้วแปลเป็นภาษาไทใหญ่ที่ เขียนด้วยอักษรไทใหญ่ แต่พระสงฆ์ไทใหญ่ก็ยังไม่พอใจ ใน พ.ศ. 2518 มีการจัดประชุมพระสงฆ์ไทใหญ่ที่เชียงใหม่ และได้มีการประดิษฐ์อักษรไทใหญ่สำหรับเขียนภาษาบาลี แต่ยังไม่มีระบบใดได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการ

พยัญชนะ (Shan-tohmaeliktai.psd.png)
รูปอักษรไทใหญ่ ชื่ออักษรในภาษาไทใหญ่ เทียบรูปอักษรไทย สัทอักษร หมายเหตุ
Shan-k.png ก้ะ ไก่ ก /k/
Shan-kh.png ข้ะ ไข่ ข, ฃ, ค, ฅ /kʰ/
Shan-ng.png ง่ะ งู้ ง /ŋ/ งู้ แปลว่า งู ในภาษาไทย
Shan-j.png จ้ะ จ้าง จ /t͡s/, /s/ จ้าง แปลว่า ช้าง
Shan-s.png ส้ะ แสง ซ, ศ, ษ, ส /sʰ/ แสง แปลว่า อัญมณี
Shan-yn.png ญ่ะ หญ่อง ญ, ย /ɲ/ เสียง /ญ/ ในที่นี้เป็นเสียงนาสิก (เสียงขึ้นจมูก) แบบเดียวกับที่ปรากฏในภาคอีสาน และภาคเหนือของไทย, หญ่อง แปลว่า ต้นโพธิ์
Shan-t.png ต้ะ เต่า ฏ, ต /t/
Shan-th.png ถ้ะ ไถ ฐ, ถ, ท, ฑ /tʰ/ ไถ แปลว่า คันไถ
Shan-n.png น่ะ หนู น, ณ /n/
Shan-p.png ป้ะ ป๋า ป /p/ ป๋า ในที่นี้คือคำว่า ปลา ในภาษาไทย
Shan-ph.png ผ้ะ ผิ้ง ผ, พ /pʰ/
Shan-f.png ฟ่ะ ไฟ ฝ, ฟ /f/, /pʰ/ ไฟ แปลว่า ไฟ
Shan-m.png ม่ะ แม้ ม /m/ แม้ แปลว่า แม่
Shan-y.png ย่ะ ยุ้ง ย, ญ /j/ ยุ้ง แปลว่า ยุง
Shan-r.png ร่ะ ฤๅษี ร, ฤ /r/, /l/
Shan-l.png ล่ะ ลิ้ง ล, ฦ, ฬ /l/ ลิ้ง แปลว่าลิง
Shan-w.png ว่ะ เว็ง ว /w/ เว็ง แปลว่า เวียง
Shan-h.png ห้ะ หิ่ง ห, ฮ /h/ หิ่งแปลว่า ระฆัง
Shan-a.png อ้ะ อ่าง อ /ʔ/

สระ
สระเสียงหลัก (ႄမႈၵပ်းသွၼ်ႉ) มี 12 รูป
รูปสระ ตัวอย่างการผสมสระ ชื่อสระในภาษาไทใหญ่ เทียบรูปสระไทย สัทอักษร หมายเหตุ
ၵ อ๋ะ ะ
ႃ ၵႃ อ๋า า
ိ ၵိ อิ๋ ิ
ီ ၵီ อี๋ ี
ု ၵု อุ๋ ุ
ူ ၵူ อู๋ ู
ေ ေၵ เอ๋ เ
ႄ ႄၵ แอ๋ แ
ူဝ် ၵူဝ် โอ๋ โ
ေ-ႃ ေၵႃ อ๋อ ออ
ုိဝ် ၵုိဝ် อื๋อ ื
ူိဝ် ၵူိဝ် เอ๋อ เ-อ
วรรณยุกต์

วรรณยุกต์ในภาษาไทใหญ่มี 5 รูป 6 เสียง
รูปวรรณยุกต์ ชื่อวรรณยุกต์ในภาษาไทใหญ่ เสียงวรรณยุกต์
- เป่า เสียงจัตวา
-, ยัก เสียงเอก
-; ยักจ้ำ เสียงสามัญท้ายโท
-: จ้ำหน้า เสียงสามัญท้ายตรี
-. จ้ำใต้ (จ้ำต้า-อื) เสียงโทสั้น
–ะ ยักขึ้น เสียงสามัญ
ยูนิโคด

อักษรไทใหญ่ในยูนิโคด ใช้รหัสช่วงเดียวกันกับอักษรพม่า เพียงแต่มีส่วนขยายของอักษรไทใหญ่เพิ่มขึ้นมาจากอักษรพม่าตามปกติ
พม่า
Unicode.org chart (PDF)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+100x က ခ ဂ ဃ င စ ဆ ဇ ဈ ဉ ည ဋ ဌ ဍ ဎ ဏ
U+101x တ ထ ဒ ဓ န ပ ဖ ဗ ဘ မ ယ ရ လ ဝ သ ဟ
U+102x ဠ အ ဢ ဣ ဤ ဥ ဦ ဧ ဨ ဩ ဪ ါ ာ ိ ီ ု
U+103x ူ ေ ဲ ဳ ဴ ဵ ံ ့ း ္ ် ျ ြ ွ ှ ဿ
U+104x ၀ ၁ ၂ ၃ ၄ ၅ ၆ ၇ ၈ ၉ ၊ ။ ၌ ၍ ၎ ၏
U+105x ၐ ၑ ၒ ၓ ၔ ၕ ၖ ၗ ၘ ၙ ၚ ၛ ၜ ၝ ၞ ၟ
U+106x ၠ ၡ ၢ ၣ ၤ ၥ ၦ ၧ ၨ ၩ ၪ ၫ ၬ ၭ ၮ ၯ
U+107x ၰ ၱ ၲ ၳ ၴ ၵ ၶ ၷ ၸ ၹ ၺ ၻ ၼ ၽ ၾ ၿ
U+108x ႀ ႁ ႂ ႃ ႄ ႅ ႆ ႇ ႈ ႉ ႊ ႋ ႌ ႍ ႎ ႏ
U+109x ႐ ႑ ႒ ႓ ႔ ႕ ႖ ႗ ႘ ႙ ႚ ႛ ႜ ႝ ႞ ႟

อ้างอิง

ยรรยง จิระนคร (เจีย แยนจอง). คนไทไม่ใช่คนไทย แต่เป็นเครือญาติชาติภาษา. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์มติน, 2548. ISBN 974-323-484-5
ซาย คำเมือง. อักษรไทใหญ่และพัฒนาการของอักษรไทใหญ่ในพม่า. ใน การศึกษาประวัติศาสตร์และวรรณกรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ไท, สรัสวดี อ๋องสกุล และ โยซิซูกิ มาซูฮารา, บรรณาธิการ. หนังสือรวมผลงานวิชาการประชุมนานาชาติไทศึกษา 22-23 มีนาคม 2544 ที่ จ. เชียงใหม่ หน้า 427 – 451
บล็อกของนายช่างปลูกเรือน
Learning Tai for non-Tai Speakers
BlogGang.com : : นายช่างปลูกเรือน – พยัญชนะไทใหญ่

แหล่งข้อมูลอื่น

ศูนย์รวมข้อมูลข่าวสารเกี่ยวกับรัฐฉาน (อังกฤษ)
ฟอนต์อักษรไทใหญ่ (ภาษาไทใหญ่)

อ้างอิง

เสมอชัย พูลสุวรรณ. รัฐฉาน (เมืองไต):พลวัติของชาติพันธุ์ในบริบทประวัติศาสตร์และการเมืองร่วมสมัย. กรุงเทพฯ:ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2552. หน้า 66
บรรจบ พันธุเมธา. ไปสอบคำไทย. หน้า 94
ไปสอบคำไทย หน้า 100
ไปสอบคำไทย. หน้า 80
ไปสอบคำไทย . หน้า 100
ไปสอบคำไทย หน้า 100

แหล่งข้อมูลอื่น

H.R.H. Prince Hso Khan Pha of Yawnghwe
Shan Relief Foundation
Shan Human Rights Foundation
Shan Women’s Action Network (SWAN)
Shan language page from Ethnologue site
Photos of Shan State Army-South (SSA-S) military outposts along the border of Thailand, Chiang Rai province
Help without Frontiers
Shan Tradition Rules in a Northern Thai Town Sai Silp, The Irrawaddy, April 5 2007
http://www.claudiawiens.com/englisch/vorlage_e.html Claudia Wiens, a photo essay about tribal people in Shan State
Thai Yai cultural dance at Mae Hong Son, Thailand

ไทใหญ่ หรือ ไตหลวง กลุ่มชนชาติที่ว่ากันว่ามีรากเหง้าทางวัฒนธรรม การพูด ฯลฯ คล้ายคลึงกับ คนไทยในสยาม

การแต่งกายของสตรีชาวไทใหญ่ นิยมสวมเสื้อป้ายข้าง นิยมผ้าที่นุ่มบาง เพื่อความสบายในการสวมใส่ ทรงผมที่ทำนิยมรวบเป็นมวยขึ้น และกดส่วนบนให้ แบนลงคล้ายกล่องข้าว ผ้าซิ่นที่สวมใสจะนิยมซิ่นที่ได้อิทธิพลจากชาวไทใหญ่ในดินแดนพม่า อาทิ ซิ่นอินเล ซึ่งเป็นซิ่นที่มีลวดลาย และการทอเป็นแบบมัดหมี่ตามแบบฉบับของชาวอินเล

การแต่งกายของบุรุษไทใหญ่ นิยมสวมเสื้อไต หรือเสื้อผ่าหน้ามีกระดุมจีนประกอบกันเป็นคู่ๆ ตลอดแถว นิยมสวมเสื้อสีอ่อนซ้อนทับข้างในบ้างในโอกาสที่สำคัญ เคียนหัวและพันเอวด้วยผ้าสีอ่อน อาทิสีชมพู สีขาว เป็นต้น