การนับปีของคนเมือง

เรื่อง ปักขะทืนไทเดิม : การนับปีแบบล้านนา

ปักขะทืน มาจากภาษาบาลีสองคำคือ “ปักฺข” (ปักขะ) แปลว่า ข้างขึ้นข้างแรม กับ “ทืน” ซึ่งเพี้ยนจากคำว่า “ทินฺน” (ทินนะ) แปลว่าวัน ปักขะทืน (ออกเสียงว่า ปักขะตืน) จึงแปลว่า ปฏิทิน

ในอดีตคนไทยทั้งไทยใต้และไทยวนนิยมใช้การนับปี ๒ แบบพร้อมๆ กันคือ แบบนับศกและแบบนับนักษัตร

การนับศก (แม่มื้อ) คือการขานชื่อเลขตัวท้ายของเลขปี (จุลศักราชล้านนาเท่านั้น – จุลศักราชล้านนาจะน้อยกว่าจุลศักราชไทยใต้ ๕ ปี เช่นปีนี้จุลศักราชไทยใต้ได้ ๑๓๗๗ จะเป็นจุลศักราชล้านนา๑๓๗๒) เช่น ปัจจุบัน จ.ศ.๑๓๗๒ จึงเป็นปีที่มีศก ๒ ตัว ถ้าเป็นภาษาไทยใต้เรียก โทศก ถ้าเป็นคำเมืองจะเรียกว่า ปีดับ

ถ้าลงท้ายด้วย ๑ เรียก ปีกาบ
ถ้าลงท้ายด้วย ๒ เรียก ปีดับ
ถ้าลงท้ายด้วย ๓ เรียก ปีรวาย
ถ้าลงท้ายด้วย ๔ เรียก ปีเมิง
ถ้าลงท้ายด้วย ๕ เรียก ปีเปิก
ถ้าลงท้ายด้วย ๖ เรียก ปีกัด
ถ้าลงท้ายด้วย ๗ เรียก ปีกด
ถ้าลงท้ายด้วย ๘ เรียก ปีรวง
ถ้าลงท้ายด้วย ๙ เรียก ปีเต่า
ถ้าลงท้ายด้วย ๐ เรียก ปีกา

ส่วนการนับนักษัตร (ลูกมื้อ) คือการเอาสัตว์ทั้ง ๑๒ มาเป็นสัญลักษณ์ประจำปีเหมือนกับขอองไทยใต้ แต่ชาวล้านนาจะใช้ชื่อแบบหนไทย ส่วนไทยใต้จะใช้แบบเขมร

ปีชวด เรียกว่า ไจ้
ปีฉลู เรียกว่า เป้า
ปีขาล เรียกว่า ยี่
ปีเถาะ เรียกว่า เหม้า
ปีมะโรง เรียกว่า สี
ปีมะเส็ง เรียกว่า ไส้
ปีมะเมีย เรียกว่า ซะง้า
ปีมะแม เรียกว่า เม็ด
ปีวอก เรียกว่า สัน
ปีระกา เรียกว่า เฮ้า
ปีจอ เรียกว่า เส็ด
ปีกุน เรียกว่า ไก๊

เมื่อจะขานปีก็จะนำมาขานปีแบบศกร่วมกับปีแบบนักษัตร โดยนำชื่อแบบศกไว้ข้างหน้าแล้วต่อด้วยชื่อนักษัตร เช่นปีนี้ จ.ศ.๑๓๗๗ เมื่อคิดเป็น จ.ศ.ล้านนาได้ จ.ศ.๑๗๗๒ คือ ศักราชดับ(๒) ปีเม็ด(ม้า) ก็จะใช้ว่าปีนี้เป็นปีดับเม็ด

เนื่องจากปีศกมี ๑๐ แบบ ปีนักษัตรมี ๑๒ แบบ เมื่อคิด ค.ร.น. ก็จะได้ ๖๐ ดังนั้นปักขะทึนปีล้านนาก็จะวนรอบปีเมื่อครบ ๖๐ ปี เริ่มจาก กาบไจ้ กัดเป้า รวายยี่ ….. ไปจนถึง กาไก๊ จากนั้นก็วนกลับไปเริ่มปีกาบไจ้อีกครั้ง

เมื่อคิดแบบนี้ ทุกคนเกิดปีไหนกันครับ?

//หนานอินทร์แปง

ขอบคุณข้อมูลจากเฟรช https://www.facebook.com/LannaLegend?ref=ts&fref=ts